Μαρτύρι, το πολύχρωμο φαράγγι της Πάφου

Η εξερεύνηση της κυπριακής φύσης σε οδηγεί πολλές φορές σε μέρη ονειρικά, που αδυνατείς να πιστέψεις ότι βρίσκονται στην Κύπρο. Έχουμε την τύχη και τη χαρά να ζούμε σε ένα νησί προικισμένο με αμέτρητες φυσικές ομορφιές. Σε ένα ευλογημένο τόπο που φροντίζει σε κάθε γωνιά του να μας προσφέρει απλόχερα τα δώρα που φυλάει για αιώνες στην αγκαλιά του. Οι εξερευνητικές μας περιπλανήσεις στην επαρχία Πάφου έχουν φέρει στο φως πολλούς πολύτιμους θησαυρούς, οι οποίοι εμπλουτίζουν σημαντικά το θησαυροφυλάκιο της Κύπρου. Δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστεί κανείς ότι η επαρχία Πάφου φιλοξενεί τα πιο μαγευτικά φυσικά θέλγητρα του νησιού. Ο Cyprus Discoverer σάς αποκαλύπτει ένα από τα παραδεισένια μέρη της παφιακής φύσης, το εντυπωσιακό και μυστηριώδες φαράγγι του Μαρτυρίου. Ένα γεωλογικό στολίδι που κοσμεί την κοιλάδα του ποταμού Μαυροκόλυμπου, κοντά στη γραφική κοινότητα της Κοίλης.

Τα συναισθήματα που σε κυριεύουν σαν αντικρίζεις για πρώτη φορά αυτόν τον επίγειο παράδεισο δεν μπορούν να εκφραστούν εύκολα με λόγια. Είναι μια εμπειρία που δύσκολα μπορείς να περιγράψεις και ένα μέρος που η ψυχή σου δεν σε αφήνει να αποχωριστείς. Ένα φαράγγι του μυστηρίου που εξιτάρει τις αισθήσεις σου και σε μαγεύει. Η φύση ξεδίπλωσε τις καλλιτεχνικές της αρετές και μας χάρισε ένα υπέροχο γεωμόρφωμα, το οποίο είμαστε τυχεροί να απολαμβάνουμε στο πανέμορφο νησί μας.

Το Μαρτύρι βρίσκεται απομονωμένο μέσα στη βαθιά και απόμερη κοιλάδα του Μαυροκόλυμπου. Αυτό το κόσμημα της κυπριακής φύσης παρέμενε για χρόνια άγνωστο στο ευρύ κοινό. Είναι καλά κρυμμένο μέσα στην πυκνή βλάστηση της κοιλάδας, αφού δεν διακρίνεται από απόσταση ή από ψηλά, παρά μόνο όταν το πλησιάσεις. Ο Μαυροκόλυμπος ή Ποταμός των Ποτίμων έχει μήκος 15 km και αποτελεί έναν από τους λίγους ποταμούς της επαρχίας Πάφου με μόνιμη ροή νερού. Πηγάζει από τη λοφώδη περιοχή μεταξύ των χωριών Στρουμπί και Τσάδα και εκβάλλει κοντά στα Πότιμα, στη δυτική παφιακή θάλασσα.

Το φαράγγι του Μαρτυρίου σχηματίστηκε σε υψόμετρο 350 m πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Έχει μήκος περίπου 100 m και το ύψος του φτάνει τα 10 m. Αν και δεν έχει μεγάλο μήκος, εντούτοις είναι στο μεγαλύτερο μέρος του πολύ στενό και σκιερό, με πλάτος που κυμαίνεται από 1-4 m. Η διαβρωτική δύναμη του ποταμού έσκαψε κυριολεκτικά την κοιλάδα και σχημάτισε ένα από τα στενότερα φαράγγια της Κύπρου. Θαυμάζοντας από ψηλά το Μαρτύρι, όπως κρύβεται κάτω από τα πόδια σου μέσα στη βαθιά σχισμή του εδάφους, νομίζεις ότι κάποιος δυνατός σεισμός του παρελθόντος θα έσχισε τη γη και δημιούργησε αυτό το ρήγμα.

Εντυπωσιάζει περισσότερο το δυτικό τμήμα του φαραγγιού, που είναι το πιο στενό και στο οποίο το νερό καλύπτει όλο το πλάτος του, δίνοντας την επιβλητική εικόνα ενός ορμητικού αυλακιού ή ποτάμιου δρόμου μεταξύ δύο κάθετων γκρεμών. Στο εσωτερικό του φαραγγιού σχηματίστηκαν μικροί αλλά όμορφοι καταρράκτες και πολλές αβαθείς ή βαθιές ποταμόλιμνες. Για να το διαβείς ολόκληρο πρέπει οπωσδήποτε να διασχίσεις τις λίμνες, σε μερικές από τις οποίες χρειάζεται να κολυμπήσεις. Σε κάποιο σημείο δημιουργήθηκε μια μικρή και χαμηλή αψίδα από βράχο, που μετέφερε ο ποταμός με την ορμητική ροή του τους χειμερινούς μήνες.

Τα πετρώματα του φαραγγιού είναι ασβεστολιθικά και ανήκουν στον γεωλογικό σχηματισμό των Λευκάρων. Οι κρητίδες και οι μάργες διαβρώνονται εύκολα από τη συνεχή γλυπτική δράση του τρεχούμενου νερού, με αποτέλεσμα να σχηματιστούν ενδιαφέρουσες μορφές και ανάγλυφα με ραβδώσεις και στρώματα στα κατακόρυφα τοιχώματα, απόδειξη του ανανεωμένου κύκλου διάβρωσης και της εκβάθυνσης της κοιλάδας για εκατομμύρια χρόνια. Εκτός από το πολύ στενό πέρασμα μεταξύ των ψηλών κάθετων γκρεμών, ξεχωρίζουν η πολυχρωμία των υγρών και σκιασμένων βράχων και το γαλάζιο χρώμα του ποταμού, που σε συνδυασμό με την ιδιαίτερη παραποτάμια βλάστηση και τη μυστηριακή ατμόσφαιρα του χώρου, συνθέτουν ένα ειδυλλιακό περιβάλλον που θυμίζει εξωτικούς προορισμούς.

Ο Μαυροκόλυμπος ρέει ολόχρονα αφού τροφοδοτείται συνέχεια με νερό από διάφορες φυσικές πηγές κατά μήκος της διαδρομής του. Μία από αυτές τις πηγές βρίσκεται μέσα στο φαράγγι, σχηματίζοντας ποτάμιους σταλακτίτες στη βόρεια πλαγιά του. Το Μαρτύρι κρύβεται από πυκνή βλάστηση δρυών (Quercus infectoria subsp. veneris), περνιών (Quercus coccifera subsp. calliprinos), σφεντάμνων (Acer obtusifolium), τρεμιθιών (Pistacia terebinthus) και ρασιών (Genista fasselata), που καλύπτουν από ψηλά τους γκρεμούς του. Η παραποτάμια βλάστηση αποτελείται κυρίως από συκιές (Ficus carica), αροδάφνες (Nerium oleander), βάτους (Rubus sanctus), καλάμια (Arundo donax), μαλλιά της Αφροδίτης (Adiantum capillus-veneris) και πολυκόμπια (Equisetum telmateia).

Πάνω από το φαράγγι ξεπροβάλλει σε μεγάλο ύψος ένα μικρό αλλά επιβλητικό γεφύρι, το οποίο κατασκευάστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα από τον μάστορα Χριστόδουλο Κάττο από τη γειτονική Τάλα, χρησιμοποιώντας για δομικό υλικό λευκές πέτρες της κοιλάδας. Σε παλαιότερα χρόνια το γεφύρι αυτό χρησιμοποιόταν από τους κατοίκους της Κοίλης ως πέρασμα στην απέναντι όχθη του ποταμού, με σκοπό να μεταβαίνουν στα γεωργικά τους κτήματα αλλά και σε γειτονικές περιοχές. Το θέαμα να βλέπεις ένα γεφύρι πάνω από ένα τόσο βαθύ και στενό φαράγγι είναι ίσως μοναδικό σε όλη την Κύπρο.

Το όνομα του φαραγγιού μπορεί να παραξενεύει ή να τρομάζει λίγο στο άκουσμά του γιατί εκπέμπει δέος και φόβο και σε παραπέμπει σε σκέψεις για πιθανή ετυμολογία από την επικινδυνότητα του μέρους και τη μεγάλη δυσκολία να το διασχίσεις. Πήρε όμως το όνομα Μαρτύρι επειδή, σύμφωνα με τοπική παράδοση που διατηρούν οι κάτοικοι της Κοίλης, βρήκε εκεί μαρτυρικό θάνατο μία γυναίκα. Υπάρχουν μερικές παραλλαγές της παράδοσης αυτής, κάποιες από τις οποίες θέλουν τη γυναίκα να ήταν μοναχή και να συνδέεται με τα δύο γειτονικά μοναστήρια του Τιμίου Προδρόμου και του Αγίου Γεωργίου, που σήμερα μόνο ελάχιστα ερείπια μαρτυρούν την ύπαρξή τους. Οι κάτοικοι διηγούνται και διάφορες εκδοχές για τους λόγους που οδήγησαν τη γυναίκα αυτή στο μαρτυρικό της τέλος, γεγονός που ενισχύει το μυστήριο που εκπέμπει η τοποθεσία.

Το φαράγγι είναι δύσκολα προσβάσιμο και μη επισκέψιμο. Η προσέγγιση αυτού του παραδείσου της παφιακής φύσης είναι προς το παρόν δύσκολη και επικίνδυνη. Είναι απαραίτητη η χρήση ψηλού αυτοκινήτου με κίνηση και στους τέσσερις τροχούς, ενώ χρειάζεται αρκετό περπάτημα σε απότομες πλαγιές με πυκνή ακανθώδη βλάστηση και χωρίς μονοπάτι, αλλά και δύσκολο περπάτημα μέσα στον ποταμό. Επιπρόσθετα, δεν είναι ορατό αφού κρύβεται κυριολεκτικά μέσα στα δέντρα, οι σκιεροί του βράχοι είναι υγροί και πολύ γλιστεροί, ενώ υπάρχουν διαφορετικά υψομετρικά επίπεδα με μικρούς καταρράκτες και βαθιές ποταμόλιμνες, τις οποίες πρέπει να διασχίσεις, κάποιες κολυμπώντας. Η πρόσβαση στο εσωτερικό του φαραγγιού είναι επικίνδυνη ολόχρονα, ιδιαίτερα το καλοκαίρι λόγω των φιδιών και τον χειμώνα που η ροή του νερού είναι μεγαλύτερη και πιο ορμητική. Η υγρασία, το κρύο που σε καταλαμβάνει επειδή τα πόδια σου είναι συνεχώς μέσα στο νερό αλλά και ο λιγοστός φωτισμός δημιουργούν δύσκολες συνθήκες, οι οποίες δυσχεραίνουν ακόμα περισσότερο την παρουσία ανθρώπου εκεί μέσα. Ακόμα και η θέασή του από ψηλά στο χείλος των γκρεμών εγκυμονεί κινδύνους για την προσωπική ασφάλεια των επισκεπτών. Συνεπώς, οποιαδήποτε προσπάθεια εντοπισμού του μπορεί να γίνει μόνο από άτομα με εμπειρία σε τέτοιες δύσκολες αποστολές και με τη χρήση ειδικού εξοπλισμού. Όσοι επιχειρήσουν να εντοπίσουν το μέρος με δική τους ευθύνη προτρέπονται να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί.

Είναι ένα μέρος που θα ενθουσιάσει τους λάτρεις των ποταμών και των φαραγγιών, της εξερεύνησης, της περιπέτειας και της φωτογραφίας. Η τοπική κοινότητα έχει στα πλάνα της να αξιοποιήσει αυτόν τον θησαυρό που κρύβεται στη γη της και να προσφέρει πρόσβαση σε όσους ενδιαφέρονται να το θαυμάσουν από κοντά, κατασκευάζοντας μονοπάτι χωρίς να επηρεαστεί αρνητικά το φυσικό περιβάλλον της περιοχής. Το μονοπάτι θα περνά πάνω από το φαράγγι μέσω του υφιστάμενου γεφυριού και θα συνεχίζει χαμηλότερα κατά μήκος της κοιλάδας μέχρι την τοποθεσία Μαυροκόλυμπος. Θα αξιοποιηθεί παλαιότερο μονοπάτι που χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι της περιοχής και το οποίο τα τελευταία χρόνια καλύφθηκε με άγρια βλάστηση. Το εσωτερικό του φαραγγιού όμως δεν μπορεί να γίνει επισκέψιμο τόσο επειδή πρέπει να προστατευτεί όσο και γιατί εγκυμονεί κινδύνους για τη σωματική ακεραιότητα των επισκεπτών.

Προτεραιότητα παραμένει η προστασία αυτών των θησαυρών και οι επισκέπτες οφείλουν να επιδεικνύουν τις περιβαλλοντικές τους ευαισθησίες ώστε να χαιρόμαστε αυτά τα διαμάντια της φύσης μας χωρίς οποιαδήποτε παρέμβαση στα πετρώματα, τη βλάστηση και τη βιοποικιλότητά τους. Η περιβαλλοντική αξία του φαραγγιού καθιστά αναγκαία τη λήψη μέτρων προστασίας του από την τοπική κοινότητα και τους αρμόδιους φορείς.

Ευχαριστίες: Ευχαριστούμε πολύ τον κοινοτάρχη της Κοίλης κ. Μιχαλάκη Ευθυμίου για τη βοήθεια και τις ενδιαφέρουσες πληροφορίες που μας έδωσε.