Η μαύρη τρύπα του Κάθικα

Η γεωγραφική περιφέρεια της Λαόνας στην επαρχία Πάφου διαπρέπει γεωλογικά και φροντίζει να μας το αποδεικνύει σε όλες τις εξερευνήσεις μας. Κάθε χωριό της περιοχής διαθέτει τις δικές του περιβαλλοντικές αρετές και φυσικά ο γραφικός Κάθικας δεν αποτελεί εξαίρεση. Μόλις 2 km στα δυτικά του χωριού κρύβεται στο μέσο του πουθενά μια παράξενη και ιδιόμορφη ποταμόλιμνη, την οποία οι κάτοικοι της περιοχής ονομάζουν Πιθαρόλακκο. Η καθικιώτικη φύση κρατούσε αυτό το εντυπωσιακό δημιούργημα της φύσης μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας για τόσα χρόνια, αλλά δεν θα μπορούσε να μείνει για πάντα κρυφό, αφού εξερευνούμε εντατικά κάθε σπιθαμή της κυπριακής γης.

Όταν ο πολύ καλός φίλος και συνεργάτης Κώστας Παπασάββας έφερε εις γνώση μας ότι γνωρίζει από συγχωριανούς του την ύπαρξη ενός πιθαρόλακκου κοντά στον Κάθικα, άρχισαν αμέσως οι συλλογικές έρευνες για ανεύρεση του άγνωστου αυτού θησαυρού. Αφού πρώτα μελετήθηκαν διάφορες διαθέσιμες πηγές (τοπωνυμικά βιβλία, χάρτες, αεροφωτογραφίες και πληροφορίες από κατοίκους του Κάθικα) και αφού έγιναν οι απαραίτητες αναγνωριστικές εξορμήσεις στο πεδίο, ο Πιθαρόλακκος αποκαλύφθηκε τελικά μπροστά στα μάτια μας και τα πλημμύρισε με απεριόριστη λάμψη και ικανοποίηση.

Ο Πιθαρόλακκος του Κάθικα σχηματίστηκε σε υψόμετρο 470 m πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Βρίσκεται στο μέσο περίπου της κοιλάδας του εποχιακού Αργακιού του Κληματζιού, στο βάθος ψηλών λόφων με πυκνή ακανθώδη βλάστηση ρασιών και μαζιών. Είναι δύσκολα προσβάσιμος λόγω της πυκνόφυτης κοιλάδας και των απότομων λοφοπλαγιών. Τα λευκά πετρώματα μαργών, κρητίδων και ασβεστολιθικών ψαμμιτών του γεωλογικού σχηματισμού Πάχνας φρόντισαν να διαμορφώσουν άγρια τοπογραφία. Η φυσική βλάστηση της περιοχής περιλαμβάνει ρασιά ή σπαλαθκιές, τρεμιθιές, μαζιά, μοσφιλιές και άλλους ξηροφυτικούς θάμνους.

Η λεπτομερής μελέτη του Πιθαρόλακκου από κοντά αποκαλύπτει τις άγνωστες πτυχές του. Το στάσιμο νερό της ποταμόλιμνης τους καλοκαιρινούς μήνες είναι ολόμαυρο και τρομακτικό. Από ψηλά φαίνεται σαν μια μεγάλη μαύρη τρύπα στο συμπαγές ασβεστολιθικό πέτρωμα, που σου προκαλεί δέος και φόβο. Σου δίνει την εντύπωση ότι δεν έχει βυθό και το εσωτερικό της είναι εντελώς άγνωστο, μιας και το νερό δεν είναι διαυγές.

Η μεγάλη και στρογγυλή αυτή οπή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως τρύπα του χάρου αφού πολλά ζώα έρχονται να ξεδιψάσουν στην υδάτινη αγκαλιά της και όταν πέσουν στο εσωτερικό της πνίγονται ή πεθαίνουν από τη διαρκή παραμονή τους στο μολυσμένο νερό. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η πτώση κάποιου μέσα στον ακάθαρτο Πιθαρόλακκο θα είναι πολύ άσχημη εμπειρία και δεν θα μπορεί να βγει από μέσα χωρίς βοήθεια. Είναι πολύ χαρακτηριστικές και οι αναφορές των κατοίκων της περιοχής πως ό,τι πέσει μέσα στον Πιθαρόλακκο δεν βγαίνει ποτέ έξω. Αντικρίζοντας πρόσωπο με πρόσωπο τον μαύρο αυτό λάκκο, αντιληφθήκαμε αμέσως πως οι διηγήσεις των ντόπιων ανταποκρίνονται αρκετά στην πραγματικότητα. Μέσα στον Πιθαρόλακκο υπήρχαν 2 νεκρά φίδια και ένα ζωντανό φίδι που ήταν αδύνατο να καταφέρει να βγει από μόνο του χωρίς βοήθεια.

Το βάθος της ποταμόλιμνης φτάνει τα 2 m όταν είναι στάσιμη και αγγίζει τα 4 m όταν υπάρχει τρεχούμενο νερό στην κοιλάδα. Μοιάζει λες και είναι φυσικό πηγάδι, λαξευμένο με μαεστρία από την ίδια τη φύση. Το σχήμα της είναι σχεδόν κυκλικό και συμμετρικό, με τη διάμετρό της να αγγίζει τα 3 m. Πρόκειται ασφαλώς για μια από τις πιο βαθιές και εντυπωσιακές ποταμόλιμνες της Κύπρου, γεγονός που την καθιστά σπουδαίο θησαυρό της κυπριακής φύσης. Η βόρεια όχθη της δημιουργεί κούφωμα, ενώ τα τοιχώματά της είναι λεία και καμπύλα, δίνοντας την εντύπωση ότι έβαλε κάποιος άνθρωπος το χεράκι του και την σμίλεψε. Ονομάστηκε λοιπόν Πιθαρόλακκος επειδή ακριβώς το κυκλικό της σχήμα, οι λείες παρυφές και το μεγάλο της βάθος θυμίζουν μεγάλο πιθάρι.

Ο Πιθαρόλακκος δημιουργήθηκε στη βάση ενός εποχιακού κεκλιμένου καταρράκτη ύψους 4 m όταν η λίμνη είναι πλήρης. Αν συμπεριλάβουμε το πλήρες βάθος της λίμνης, το συνολικό ύψος του γκρεμού και της υδάτινης οπής ανέρχεται στα 8 m. Η δημιουργία της ποταμόλιμνης οφείλεται στην απότομη πτώση του ρυακιού σε σημείο όπου συνάντησε βραχώδες εμπόδιο στη διαδρομή του, το οποίο ανάγκασε το νερό να πέφτει με ορμή στο βάθος του μικρού γκρεμού. Το χωμάτινο υπόστρωμα της λίμνης συνέβαλε καθοριστικά στην εκβάθυνσή της κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας της. Μπορεί τους καλοκαιρινούς μήνες ο Πιθαρόλακκος να φαντάζει μυστηριώδης και παράξενος, όμως τον χειμώνα ζωντανεύει και αποκτά περισσότερη γοητεία έχοντας για συντροφιά το τρεχούμενο νερό του καταρράκτη. Εντυπωσιάζει το πέτρινο αυλάκι με καμπυλωτή πορεία που σκάλισε στο ασβεστολιθικό πρανές του γκρεμού το τρεχούμενο για αιώνες νερό του ρυακιού, προσδίδοντας στον καταρράκτη ιδιαίτερη φωτογένεια και ελκυστικότητα.

Το εποχιακό Αργάκι του Κληματζιού έχει υδροζωή μόλις για λίγους μήνες τον χειμώνα και την άνοιξη. Το ρυάκι αυτό έχει μήκος 2 km και αποτελεί το πρώτο στάδιο της πορείας του ποταμού Άσπρου, ο οποίος κατηφορίζει συνολικά για 10 km προς τα δυτικά ακρογιάλια του Ακάμα, αφού πρώτα διασχίσει τα επιβλητικά φαράγγια του Κληματζιού και της Φαρκονιάς. Όταν ρέει το νερό δίνει ζωή στην κοιλάδα και ζωντανεύει τον Πιθαρόλακκο και τον καταρράκτη του. Είναι όμως ωραία εμπειρία να γνωρίσει κανείς το γεωμνημείο αυτό τόσο τον χειμώνα που η λίμνη είναι πλήρης με τρεχούμενο νερό όσο και το καλοκαίρι με τη χαμηλή στάθμη και το ολόμαυρο στάσιμο νερό.

Συστήνουμε σε όσους και όσες ενδιαφέρονται να γνωρίσουν με δική τους ευθύνη αυτόν τον γεωθησαυρό όπως είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί στις μετακινήσεις τους γιατί η προσέγγιση του Πιθαρόλακκου εμπεριέχει κινδύνους για τη σωματική ακεραιότητα των επισκεπτών. Οι απότομες και πυκνόφυτες πλαγιές, καθώς και οι γλιστερές και κεκλιμένες επιφάνειες των βράχων του γκρεμού προϋποθέτουν πολύ προσεκτικές κινήσεις. Η προσέλκυση φιδιών για να πιουν νερό στη λίμνη εγκυμονεί επιπρόσθετους κινδύνους. Ο σεβασμός στο σπουδαίο αυτό μνημείο της φύσης είναι αναγκαίος αν θέλουμε να τον διατηρήσουμε ασφαλή και ακέραιο στο μέλλον.

Ευχαριστίες: Πολλά ευχαριστώ προς τον καλό φίλο και συνοδοιπόρο Κώστα Παπασάββα, από τον οποίο έμαθα την ύπαρξη αυτού του θησαυρού, για την κοινή μας προσπάθεια να τον εντοπίσουμε αλλά και για τις αναγνωριστικές του απόπειρες με τις οποίες κατόρθωσε να τον πρωτοδεί. Απευθύνω ευχαριστίες και προς τον φίλο Δημήτρη Πολυκάρπου, ο οποίος συνόδεψε και ενίσχυσε καθοριστικά την αποστολή διεξοδικής μελέτης του Πιθαρόλακκου.