Το σκοτεινό σπηλαιοφάραγγο της Πάφου

Εκεί που νομίζεις ότι τα έχεις δει όλα στην Κύπρο, εμφανίζονται συνέχεια στο προσκήνιο νέα διαμάντια της φύσης, τα οποία σε συναρπάζουν και σου αποδεικνύουν περίτρανα ότι ζούμε σε ένα πανέμορφο νησί με απεριόριστες φυσικές ομορφιές. Η εξερεύνηση της κυπριακής φύσης δεν σταματά ποτέ να μας αποκαλύπτει νέους μικρούς παραδείσους, που πολλές φορές δεν μπορείς να πιστέψεις ότι βρίσκονται στην Κύπρο. Το θησαυροφυλάκιο του νησιού μας εμπλουτίζεται συνεχώς με σπουδαίους θησαυρούς και η φύση της Κύπρου μάς παραδίδει μια πολύτιμη φυσική κληρονομιά για την οποία πρέπει να είμαστε περήφανοι. Ο Cyprus Discoverer αποκαλύπτει ακόμα ένα γεωλογικό κόσμημα του νησιού μας, το μυστικό και συναρπαστικό σπηλαιοφάραγγο της Σκοτεινής στην επαρχία Πάφου.

Το επιβλητικό αυτό σπηλαιοφάραγγο βρίσκεται κυριολεκτικά κρυμμένο και καμουφλαρισμένο μέσα σε μια απόμερη και δύσβατη κοιλάδα της επαρχίας Πάφου, αλλά η ακριβής τοποθεσία του δεν αποκαλύπτεται κυρίως για λόγους προστασίας και διατήρησης τόσο του ίδιου του φαραγγιού όσο και της σημαντικής βιοποικιλότητας που φιλοξενεί. Αυτό το γεωλογικό κόσμημα της παφιακής φύσης αποτελεί το κρυφό καμάρι των γειτονικών κοινοτήτων παραμένοντας για τόσα χρόνια άγνωστο στο ευρύ κοινό, ακόμα και σε κατοίκους της περιοχής. Πρόκειται για το μοναδικό στο είδος του σπηλαιοφάραγγο που υπάρχει στο νησί μας και το γεγονός αυτό προσδίδει τεράστια αξία στον γεωλογικό αυτό θησαυρό.

Ο γεωγραφικός όρος σπηλαιοφάραγγο αναφέρεται σε φαράγγι που είναι κλειστό στην οροφή του (τουλάχιστον σε κάποιο τμήμα του) και μοιάζει με στενή σπηλιά που έχει δύο εισόδους. Η οροφή ενός σπηλαιοφάραγγου είτε είναι σχεδόν εντελώς κλειστή ή καλύπτεται μερικώς ή εξ’ ολοκλήρου από βράχους-αψίδες είτε οι δύο γκρεμοί του καλύπτουν ο ένας τον άλλο λόγω διαφορετικού υψομετρικού επιπέδου και μικρότερης από 90^ο κλίσης.

Το επιβλητικό αυτό φαράγγι της Πάφου ονομάστηκε Σκοτεινή επειδή είναι πολύ σκιερό και σκοτεινό μέρος, αφού ελάχιστο φως εισχωρεί στο εσωτερικό του. Η εξερεύνησή του εξελίσσεται μέσα σε συνθήκες δέους και μυστηρίου. Καθώς το διασχίζεις, διερωτάσαι αν βρίσκεσαι μέσα σε φαράγγι ή σπηλιά. Συνειδητοποιείς ότι βρίσκεσαι μέσα σε φαράγγι μόνο όταν βλέπεις ψηλά στην οροφή του κάποια ανοίγματα και σχισμές των βράχων, διακρίνοντας με δυσκολία τον ουρανό. Το σπηλαιοφάραγγο δεν αναγνωρίζεται από απόσταση ή από ψηλά με αποτέλεσμα να είναι πολύ δύσκολο να το εντοπίσεις αν δεν γνωρίζεις την ύπαρξή του στην περιοχή ή αν δεν σου υποδείξει κάποιος το ακριβές του σημείο. Όταν όμως το πλησιάσεις και αντιληφθείς ότι κρύβεται κάτω από τα πόδια σου ένας «σκοτεινός παράδεισος» στο βάθος της σχισμής των πετρωμάτων, καταλαμβάνεσαι αβίαστα από συναισθήματα έκπληξης και θαυμασμού.

Η Σκοτεινή είναι πολύ στενό φαράγγι με πλάτος που κυμαίνεται από 1-4 m και γι’ αυτό κατατάσσεται ανάμεσα στα πιο στενά και επιβλητικά φαράγγια της Κύπρου. Έχει μήκος γύρω στα 70 m και το ύψος του ανέρχεται στα 10 m. Αποτελεί ένα επιβλητικό, στενό βραχώδες πέρασμα που διαρρέεται από ένα εποχιακό ρυάκι. Οι γκρεμοί του είναι κατακόρυφοι και σε κάποιες περιπτώσεις έχουν μικρότερη κλίση από 90^ο. Το φαράγγι διαθέτει μια άγρια ομορφιά που παραπέμπει σε σκηνές απομακρυσμένων εξωτικών προορισμών. Παραμένει αναλλοίωτο στον χρόνο, προφυλαγμένο από τη μυστική του θέση, που το καμουφλάρει και του προσφέρει ασφάλεια. Παρά το μικρό του μήκος, χρειάζεται να αφιερώσεις μπόλικο χρόνο για να το μελετήσεις διεξοδικά.

Το φαράγγι δημιουργήθηκε σε γυψούχα πετρώματα του γεωλογικού σχηματισμού της Καλαβασού, τα οποία είναι γνωστά στην περιοχή της Πάφου ως γυαλλόροτσοι λόγω της κρυσταλλικής τους εμφάνισης που μοιάζει με γυαλί. Οι γυψούχοι βράχοι διαμορφώνουν μια παράξενη τοπογραφία με μοναδικά βραχώδη μωσαϊκά που εντυπωσιάζουν επειδή έχουν κρυστάλλους που λάμπουν. Ο γύψος είναι ευδιάλυτο στο νερό ασβεστολιθικό πέτρωμα. Περιέχει θειικό ασβέστιο, το οποίο διαβρώνεται και διαλύεται εύκολα από το νερό της βροχής και του ποταμού, σχηματίζοντας ποικίλα ανάγλυφα σχήματα και μορφές. Τα διαφορετικά στρωματικά επίπεδα που διακρίνονται στους γκρεμούς του φαραγγιού αποδεικνύουν τον ανανεωμένο κύκλο διάβρωσής του για εκατομμύρια χρόνια. Η διαβρωτική δράση του ρυακιού σμίλεψε τη βραχώδη κοιλάδα, διάνοιξε ένα στενό κοίλωμα και με τη συνεργασία της βροχής κατόρθωσαν να δημιουργήσουν ένα γεωλογικό θαύμα και να το διακοσμήσουν με πανέμορφα και παράξενα γεωλογικά στολίδια.

Η εξερεύνηση και μελέτη του σπηλαιοφάραγγου της Σκοτεινής αποτελεί μια πρωτόγνωρη εμπειρία ζωής. Η θέα αυτού του μοναδικού μνημείου της φύσης σε μαγεύει και μπορείς να κάθεσαι με τις ώρες να το θαυμάζεις και να μελετάς κάθε του λεπτομέρεια. Η γεωλογική του διακόσμηση ενθουσιάζει την όρασή σου με κάθε λογής σχήματα και μορφές και περιλαμβάνει πληθώρα ανάγλυφων σχηματισμών και μικρούς σταλακτίτες που αναπτύχθηκαν στα τοιχώματα, μέσα στο πέρασμα των αιώνων. Το φαράγγι δεν είναι ευθύ, αλλά έχει στροφές που σου εξιτάρουν την περιέργεια και ενισχύουν την ανυπομονησία σου να γνωρίσεις τι κρύβει στην επόμενη στροφή. Κάθε του γωνιά είναι και μια ζωγραφιά. Τα μάτια σου δεν ξέρουν πού να πρωτοκοιτάξουν. Παντού βράχοι ποικίλων σχημάτων και μορφών, με σμιλεμένες και αποστρογγυλωμένες τις παρυφές τους από το νερό και τη βροχή. Τα τοιχώματα του φαραγγιού είναι γεμάτα με κρυστάλλινα ανάγλυφα, που δειλιάζεις να τα ακουμπήσεις μήπως και χαλάσεις την τελειότητά τους, η οποία άντεξε στον χρόνο και την θαυμάζουμε μέχρι σήμερα. Δεν μπορούν να μη σε συγκινήσουν οι ποικιλόμορφοι βράχοι, που άλλοτε συγκρατούνται στην οροφή σαν στέγαστρα και άλλοτε προεξέχουν λες και αιωρούνται χωρίς στήριγμα, ούτε οι φυσικές κολώνες που απορείς πώς και στέκουν ακόμα στη θέση τους. Το λαμπερό γκριζοπράσινο χρώμα και η ποικιλομορφία των βράχων και των σκιασμένων γκρεμών, η φιδίσια πορεία του φαραγγιού και το γαλάζιο νερό του ρυακιού προσδίδουν στο σπηλαιοφάραγγο μια ιδιαίτερη λάμψη και ελκυστικότητα.

Σε κάποιο σημείο των γκρεμών του φαραγγιού εκπλήσσεσαι από ένα κατακόρυφο κοίλωμα με καμπυλωμένες παρυφές, που σίγουρα θα σχηματίζει σε πολύ βροχερές μέρες του χειμώνα ένα περιστασιακό αλλά ψηλό και εντυπωσιακό καταρράκτη. Μια φυσική γέφυρα διασταυρώνει το φαράγγι και πρόσφερει από ψηλά πρόσβαση στην απέναντι πλευρά του. Στην τελευταία στροφή του εμφανίζεται μια υπέροχη βαθιά ποταμόλιμνη με μια φυσική κολώνα να στέκει στο πλάι της σαν φύλακας που την προστατεύει. Αλλά και στην καρδιά του φαραγγιού με τις απότομες στροφές δεσπόζει ένας επιβλητικός γυαλιστερός βράχος, που μοιάζει λες και αλλάζει χρώματα και σου δίνει την εντύπωση ότι αιωρείται, δημιουργώντας μία μυστηριακή ατμόσφαιρα που συναρπάζει. Σε κάποια σημεία υπάρχουν σκόρπιοι βράχοι που είτε μετέφερε ο ποταμός με την ορμητική ροή του τους χειμερινούς μήνες είτε κατέπεσαν από την οροφή του.

Το ρυάκι που διασχίζει το σπηλαιοφάραγγο είναι περιοδικό και ρέει μόνο για μικρή περίοδο του χρόνου, κυρίως τους χειμερινούς και εαρινούς μήνες, ανάλογα με την ποσότητα της βροχόπτωσης κάθε χρονιάς. Η ποσότητα του νερού που κυλάει μέσα στο φαράγγι δεν είναι μεγάλη και δεν καλύπτει όλο το πλάτος του, εκτός μετά από πολύ έντονες βροχοπτώσεις, αλλά σχηματίζει πολύ γοητευτικές μικρές ποταμόλιμνες μέσα στα αποστρογγυλωμένα κοιλώματα των βράχων. Η διαδρομή του ρυακιού είναι ομαλή αλλά διακόπτεται σε κάποιες περιπτώσεις από πολύ μικρά υψομετρικά επίπεδα, όπου το νερό κυλάει με μικρή κλίση μέσα σε κολύμπες. Μόνο η τελευταία ποταμόλιμνη είναι πιο βαθιά και διατηρεί νερό ακόμα και λίγο καιρό μετά τον τερματισμό της ροής του ρυακιού. Σε παραξενεύει και συνάμα σε ενθουσιάζει η ύπαρξη μέσα στο φαράγγι μιας περιοδικής αρτεσιανής πηγής, από την οποία ξεπηδά προς τα πάνω το νερό από μια οπή στην κοίτη του ρυακιού, που εμφανίζεται στον βυθό μιας μικρής ποταμόλιμνης. Αν η πηγή αυτή είχε ολόχρονα νερό το φαράγγι θα είχε τη μόνιμη συντροφιά του ρυακιού και θα ενισχυόταν ακόμα περισσότερο η ομορφιά του.

Το εσωτερικό της Σκοτεινής δεν καλύπτεται με βλάστηση λόγω των αφιλόξενων σκιερών του συνθηκών αλλά τα τμήματα του ρυακιού στις δύο εισόδους του φαραγγιού καλύπτονται από διάφορα παραποτάμια φυτά όπως συκιές (Ficus carica), αροδάφνες (Nerium oleander), βάτους (Rubus sanctus), μαλλιά της Αφροδίτης (Adiantum capillus-veneris) και Parietaria judaica. Η χλωρίδα του φαραγγιού δεν έχει ακόμα μελετηθεί επισταμένα. Οι πλαγιές γύρω από το φαράγγι φιλοξενούν δρύες (Quercus infectoria subsp. veneris), περνιές (Quercus coccifera subsp. calliprinos), τρεμιθιές (Pistacia terebinthus) και μοσφιλιές (Crataegus azarolus).

Αυτό όμως που ξεχωρίζει περισσότερο από τη βιοποικιλότητα του φαραγγιού δεν είναι η χλωρίδα του αλλά η μοναδική του πανίδα, στην οποία κυρίαρχη θέση κατέχει η παρουσία νυχτοπάππαρων. Η μελέτη του γεωλογικού αυτού θησαυρού γίνεται με τη συντροφιά των νυχτοπάππαρων και τη μουσική συνοδεία των ήχων τους. Ο  Νυχτοπάππαρος (Rousettus aegyptiacus) είναι φρουτονυχτερίδα και αποτελεί ένα από τα 19 είδη νυχτερίδων που συναντούμε στην Κύπρο. Είναι το μεγαλύτερο είδος νυχτερίδας που έχουμε στο νησί και η Κύπρος αποτελεί τη μοναδική ευρωπαϊκή χώρα με μόνιμο πληθυσμό της. Ο νυχτοπάππαρος είναι σπάνιο είδος που κινδυνεύει με εξαφάνιση. Είναι αυστηρά προστατευόμενο είδος τόσο σε τοπικό επίπεδο από τον Περί προστασίας και διατήρησης της άγριας ζωής νόμο του 2003 όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο από την Οδηγία των Οικοτόπων 92/43 της Ε.Ε. Η Σκοτεινή φιλοξενεί ένα υπέροχο ζωντανό θησαυρό στα σπλάχνα της αφού αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα καταφύγια του νυχτοπάππαρου στην Κύπρο. Το σπηλαιοφάραγγο προσφέρει ιδανικές συνθήκες για τις φρουτονυχτερίδες, οι οποίες κουρνιάζουν στις σκιερές σχισμές των βράχων της οροφής του. Οποιαδήποτε όμως ανθρώπινη διατάραξη μπορεί να αποβεί μοιραία για την επιβίωση των ζώων αυτών. Γενικά στην Κύπρο ο πληθυσμός του νυχτοπάππαρου έχει μειωθεί δραματικά και μόνο λίγες αποικίες του έχουν απομείνει.

Το φαράγγι είναι δύσκολα προσβάσιμο και μη επισκέψιμο. Η είσοδος στο εσωτερικό του χαρακτηρίζεται από μεγάλο βαθμό δυσκολίας και επικινδυνότητας. Η πρόσβαση γίνεται μέσω απότομων και γλιστερών πλαγιών με πυκνή βλάστηση, πάνω σε πετρώματα που διαβρώνονται και σκάζουν εύκολα. Το φαράγγι δεν είναι ορατό αφού κρύβεται κυριολεκτικά μέσα στη σχισμή της βραχώδους κοιλάδας. Η περιδιάβασή του εγκυμονεί κινδύνους για την προσωπική ασφάλεια του επισκέπτη γιατί πρέπει να περπατεί σε σκιερούς, υγρούς και γλιστερούς βράχους, ενώ χρειάζεται προσοχή στα στηρίγματα των χεριών αφού τα γυψούχα πετρώματα είναι εύθραυστα και αποκολλώνται εύκολα. Η πρόσβαση στο εσωτερικό του φαραγγιού είναι επικίνδυνη ολόχρονα αλλά περισσότερο το καλοκαίρι λόγω των φιδιών και τον χειμώνα εξαιτίας των υγρών επιφανειών που δυσχεραίνουν τις μετακινήσεις στο αφιλόξενο αυτό μέρος. Ακόμα και η θέασή του από ψηλά στο χείλος των γκρεμών εγκυμονεί κινδύνους για την προσωπική ασφάλεια των επισκεπτών. Όσοι επιχειρήσουν να εντοπίσουν το μέρος με δική τους ευθύνη προτρέπονται να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί τόσο για την ασφάλειά τους όσο και για την αποφυγή οποιασδήποτε διατάραξης.

Παρόλο που το σπηλαιοφάραγγο θα μπορούσε να αποτελέσει ένα σπουδαίο αξιοθέατο για όσους αγαπούν τη φύση, δυστυχώς κρίνουμε ότι δεν μπορεί να αξιοποιηθεί τουριστικά και να γίνει επισκέψιμο. Οι λόγοι που συντείνουν σε αυτή την αξιολόγηση είναι η επικινδυνότητα του μέρους για τη σωματική ασφάλεια των επισκεπτών, η δυσκολία πρόσβασης, η μεγάλη πιθανότητα διατάραξης της υφής των πετρωμάτων και της φυσιογνωμίας του φαραγγιού, αλλά πρωτίστως η περιβαλλοντική του σπουδαιότητα λόγω της παρουσίας της μεγάλης αποικίας των φρουτονυχτερίδων, οι οποίες δεν θα αντέξουν την όχληση από τη μεγάλη επισκεψιμότητα. Ενδεχόμενη τουριστικοποίηση του μέρους θα οδηγήσει στην καταστροφή του καταφυγίου για το προστατευόμενο αυτό ζώο. Ακόμα και το ενδεχόμενο εποχιακής επισκεψιμότητας θεωρείται απομακρυσμένο επειδή οι νυχτοπάππαροι χρησιμοποιούν το μέρος ολόχρονα ως καταφύγιο.

Αν κατορθώσουν κάποιοι να εντοπίσουν το φαράγγι και να το εξερευνήσουν, θα πρέπει να ενεργοποιήσουν την περιβαλλοντική τους συνείδηση και να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί στις μετακινήσεις και τις ενέργειές τους ώστε να μην προκληθούν ανεπανόρθωτες ζημιές στη φυσιογνωμία και τη σπάνια βιοποικιλότητα του φαραγγιού. Προτρέπονται όσοι μπορέσουν να το θαυμάσουν από κοντά όπως δεν προβάλουν δημόσια την ακριβή του θέση έτσι ώστε να το προστατέψουμε από ασυνείδητους επισκέπτες και ενδεχόμενη μεγάλη επισκεψιμότητα. Αυτά τα διαμάντια της φύσης μας ούτε πρέπει να παραμένουν άγνωστα και κρυμμένα από προσώπου γης αλλά ούτε και να εκτίθενται σε ισχυρό κίνδυνο καταστροφής τους. Οι αρμόδιοι φορείς και οι τοπικές κοινότητες θα πρέπει άμεσα να πάρουν τα αναγκαία μέτρα για προστασία και διατήρηση του φαραγγιού και της μοναδικής του βιοποικιλότητας. Η περιβαλλοντική σπουδαιότητά του είναι αδιαμφισβήτητη και η λήψη μέτρων επιτακτική.

Ευχαριστίες: Ευχαριστούμε πολύ τους κατοίκους γειτονικής κοινότητας που μας υπέδειξαν αυτό το γεωλογικό μνημείο.